-
@ HereTong
2025-06-09 01:04:40มีคนจำนวนไม่น้อยที่เข้าใจว่าเรื่อง “อาหารแห่งอนาคต” คืออะไรที่เพิ่งเกิด เป็นแนวคิดใหม่สำหรับโลกยุคใหม่ แต่จริงๆ แล้วไม่ใช่เลยครับ เฮียว่าเราถูกจัดโต๊ะอาหารอนาคตไว้ให้กินมานานมากแล้ว เพียงแต่ไม่รู้ตัว ต่างหาก
ช่วงปลายคริสต์ศตวรรษที่ 19 สิ่งที่เรียกว่าการ “ควบคุมอาหารมวลชน” ก็เริ่มต้นอย่างจริงจังแล้ว
ย้อนกลับไปปี 1863 ในห้องพักคนไข้ของโรงพยาบาล Battle Creek Sanitarium ที่รัฐมิชิแกน สหรัฐฯ มีชายคนหนึ่งชื่อ John Harvey Kellogg เขาเป็นหมอและเป็นหนึ่งในสาวกของกลุ่ม Seventh-day Adventist ที่เชื่อว่าการกินเนื้อสัตว์ทำให้คนกระด้างใจและเต็มไปด้วยตัณหา เกิดราคะ เขาจึงคิดค้น “อาหารเช้าที่ไม่มีเนื้อ” เพื่อส่งเสริมสุขลักษณะและลดกิเลสในร่างกายมนุษย์ สิ่งที่เขาทำในตอนนั้นคือการใช้ข้าวโพดบดอบแห้งจนกรอบ กลายเป็นสิ่งที่เรียกว่า “ซีเรียล” ในยุคเริ่มต้น ซึ่งภายหลังน้องชายของเขาคือ Will Keith Kellogg จะนำสูตรนั้นไปพัฒนาให้หวานขึ้น ใส่น้ำตาลเพิ่ม ใส่โฆษณาเพิ่ม แล้วก็วางขายในชื่อแบรนด์ Kellogg’s ที่เราเห็นกันทุกเช้านั่นแหละ เขาผลิตคอร์นเฟลกขึ้นมาด้วยความเชื่อว่าจะช่วยลดการช่วยตัวเองในวัยรุ่นได้! จากอาหารของกลุ่มศาสนา คอร์นเฟลกกลายเป็นอาหารที่เข้าสู่ครัวเรือนอเมริกันภายใต้แนวคิดว่า “อาหารเช้าคือมื้อสำคัญที่สุดของวัน” โดยไม่ได้มีหลักฐานรองรับอย่างจริงจังเลย
ช่วงต้นศตวรรษที่ 20 เป็นยุคที่อเมริกาเริ่มมีอำนาจในเชิงอุตสาหกรรมมากขึ้น แต่ก็เป็นยุคที่คนยังทำอาหารกินเองอยู่ในครัว เรื่องอาหารยังเป็นเรื่องของบ้าน ไม่ใช่ของแบรนด์ ยังไม่มีใครนึกว่า “สิทธิ์ในการกิน” จะกลายเป็นสินค้าสาธารณะในภายหลัง แต่แล้วก็เกิดจุดเปลี่ยนสำคัญเมื่อสงครามโลกครั้งที่ 1 และ 2 ทำให้รัฐจำเป็นต้องคิดเรื่องการเลี้ยงประชากรในภาวะขาดแคลน ต้องมีการเก็บอาหารได้นาน ขนส่งได้ง่าย และต้นทุนต่ำ นี่คือจุดเริ่มต้นของการผลักดัน “อาหารแปรรูป” หรือ processed food อย่างเป็นทางการ
ในปี 1911 มีบริษัทชื่อว่า Procter & Gamble เปิดตัว “Crisco” ซึ่งเป็นน้ำมันพืชไฮโดรเจนเนตที่ถูกออกแบบมาเพื่อเลียนแบบไขมันสัตว์ในราคาถูกกว่า Crisco ทำจากน้ำมันฝ้าย (cottonseed oil) ซึ่งตอนนั้นเป็นของเหลือจากอุตสาหกรรมสิ่งทอ ไม่มีใครคิดว่ามันจะกลายเป็นสิ่งที่ถูกโฆษณาว่า “ดีกว่าไขมันสัตว์” แต่เพราะการโฆษณาแบบมืออาชีพและการจับมือกับสมาคมแพทย์ Crisco ก็กลายเป็นของคู่ครัวแบบไม่รู้ตัว นี่คือจุดเริ่มต้นของ fiat fat ไขมันเทียมที่ถูกสถาปนาให้เป็นของจริง ทั้งที่จริงๆ มันคือของปลอมที่ห่อด้วยวิทยาศาสตร์ครึ่งใบ
ช่วงปี 1910s ถึง 1930s คือยุคที่อุตสาหกรรมอาหารเริ่มโตเต็มที่ สหรัฐฯ เริ่มผลิต นมข้นหวาน สำหรับทหารในสงครามกลางเมือง และต่อยอดใช้ในสงครามโลกครั้งที่ 1 นมชนิดนี้เก็บได้นาน ไม่เน่า และมีพลังงานสูง ทหารหลายคนติดใจในรสชาติหวานมันแบบไม่มีอะไรเทียบได้ ซึ่งต่อมาทำให้มันกลายเป็นวัตถุดิบหลักในหลายเมนูทั่วโลก รวมถึง “ชาเย็น” บ้านเราที่ต้องมีนมข้นหวานเท่านั้นถึงจะใช่
เข้าสู่ช่วง สงครามโลกครั้งที่ 2 (1939–1945) คือช่วงหัวเลี้ยวหัวต่อสำคัญของ Fiat Food หรืออาหารที่ถูกผลิตจากตรรกะจำเป็นเชิงยุทธศาสตร์มากกว่าธรรมชาติ เฮียว่าช่วงนี้มันเหมือนโรงเรียนประถมของ Ultra-Processed Food สมัยใหม่เลยล่ะ ตัวอย่างชัดเจนคือ Spam เนื้อหมูกระป๋องที่ออกแบบให้ทหารพกพาสะดวก ไม่ต้องแช่เย็น เก็บได้นาน และอุดมด้วยโซเดียม หลังสงครามจบ มันกลายเป็นอาหารยอดฮิตในประเทศที่เคยเป็นแนวหน้า เช่น ฮาวาย เกาหลี ฟิลิปปินส์ และอังกฤษ โดยถูกโฆษณาว่าเป็น “ของดีจากอเมริกา” ทั้งที่ทหารหลายคนก็เบื่อมันจนเอียน
ในช่วงเดียวกันนั้นเอง ช็อกโกแลต Hershey's ก็ถูกพัฒนาเป็น “Field Ration D” หรือแท่งช็อกโกแลตพลังงานสูงที่ไม่ละลายในอุณหภูมิสูง สำหรับแจกให้ทหารทุกคนคนละแท่งติดตัวไว้ในสนามรบ พอสงครามจบ Hershey’s ก็ปรับสูตรให้กินง่ายขึ้น แล้วขายในเชิงพาณิชย์จนกลายเป็นแบรนด์ระดับโลกแบบที่เราเห็นทุกวันนี้
โพรเซสชีส เช่น Kraft และ Velveeta ก็ถูกออกแบบให้เก็บได้นานไม่เน่า ชีสพวกนี้ผสมสารอิมัลซิไฟเออร์ ทำให้ไม่แยกชั้นเมื่อถูกความร้อน เหมาะกับการผลิตอาหารจำนวนมากแบบโรงครัวทหาร เมื่อสงครามจบ Kraft เอาเทคโนโลยีนี้มาทำ “ชีสแผ่น” สำหรับเบอร์เกอร์และแซนด์วิช เป็นต้นแบบของอาหารฟาสต์ฟู้ดยุคใหม่แบบไร้กลิ่นชีสแท้
นมผง และ ไขมันพืชไฮโดรจิเนต ก็เริ่มเข้ามามีบทบาทในสงคราม โดยนมผงแทนที่นมสดในสนามรบ และไขมันพืชใช้ทำเบเกอรี่โดยไม่ต้องใช้เนยสด ซึ่งแพงกว่า หลังสงคราม สารให้ความหวานเทียมอย่าง ซัคคาริน ก็เริ่มถูกนำเสนอว่าเหมาะกับคนลดน้ำหนัก ทั้งที่มันมีจุดเริ่มจากความจำเป็นยามขาดแคลนน้ำตาลในสงคราม
ปี 1950s-1960s โลกเข้าสู่ยุคสงครามเย็น เทคโนโลยีการเก็บอาหารพัฒนาไปพร้อมกับเทคโนโลยีอวกาศ และหนึ่งในผลิตภัณฑ์ระดับตำนานคือ Tang น้ำส้มผงของบริษัท General Foods ที่ถูกส่งขึ้นไปพร้อมนักบินอวกาศ John Glenn ในปี 1962 Tang กลายเป็นสัญลักษณ์ของ “อนาคตในแก้วน้ำ” ทั้งที่ไม่มีผลไม้จริงเลยสักหยดเดียว แต่การตลาดที่อ้างว่า NASA ใช้ ทำให้มันขายดีระเบิด
ในระหว่างนั้น ปี 1955 ประธานาธิบดีไอเซนฮาวร์หัวใจวายกลางสนามกอล์ฟ เป็นจุดเปลี่ยนอีกครั้งที่โลกเริ่มหันมาสนใจ “ไขมัน” ว่าอาจเป็นผู้ร้าย ทำให้ชายคนหนึ่งชื่อ Ancel Keys เสนอทฤษฎี “ไขมันคือเหตุแห่งโรคหัวใจ” พร้อมกับงานศึกษาที่ชื่อ Seven Countries Study ซึ่งต่อมาจะกลายเป็นที่มาของ “พีระมิดอาหาร” ในปี 1977 โดย USDA ในยุคของวุฒิสมาชิก George McGovern ทฤษฎีนี้ถูกวิจารณ์ภายหลังว่าตั้งต้นด้วยการ “เลือกข้อมูล” ที่สนับสนุนสมมุติฐานของตัวเอง และเมินประเทศที่ข้อมูลไม่เข้าเป้าออกไปเฉยๆ แล้วก็ปั้นพีระมิดที่บอกว่า คาร์โบไฮเดรตอยู่ฐานล่างสุด กินได้เยอะๆ ส่วนไขมันให้อยู่บนสุด กินน้อยๆ นี่คือการพลิกอำนาจอาหารครั้งใหญ่ที่สุดในศตวรรษ อาหารไม่ใช่สิ่งที่มาจากพื้นดิน แต่เป็นสิ่งที่มาจากกระดาษนโยบาย
ช่วงนี้แหละครับที่จุดเปลี่ยนที่ใหญ่สุดมาถึง เมื่อรัฐบาลสหรัฐประกาศใช้นโยบายอาหารใหม่โดยอิงกับคำแนะนำของ USDA ซึ่งภายหลังถูกเปิดโปงว่าปิรามิดอาหารที่ใช้จริงนั้น ผ่านการปรับจากต้นฉบับโดยนักวิทยาศาสตร์อย่างหนักเพื่อ “จัดสรรพื้นที่” ให้กับอาหารที่มี lobby สูง เช่น ข้าว ซีเรียล พาสต้า และน้ำมันพืช โดยให้ไขมันสัตว์ถูกตัดทิ้งไปเป็นตัวอันตราย เฮียว่าโมเมนต์นี้แหละคือจุดที่ "ฟู้ดฟิคชั่น" กลายเป็น "ฟู้ดโพย" สำหรับคนทั้งโลก
ระหว่างที่ USDA กำลังยึดพีระมิดอยู่นั้น อุตสาหกรรมอาหารแปรรูปก็กำลังเข้มข้นแบบใส่สปีดโบ๊ทเข้าไปอีก ข้าวโพดกลายเป็นพืชเศรษฐกิจอันดับหนึ่งของสหรัฐฯ ไม่ใช่เพราะคนกินข้าวโพดกันเยอะ แต่เพราะมันกลายเป็นวัตถุดิบของทุกอย่าง ตั้งแต่ high-fructose corn syrup ในน้ำอัดลม ยันฟิลเลอร์ในไส้กรอก และอาหารสัตว์ในฟาร์มปศุสัตว์ เชนร้านอาหารอย่าง McDonald’s ก็เริ่มเปลี่ยนมันฝรั่งทอดจากไขมันเนื้อวัวมาใช้น้ำมันพืชในยุค 1980s เพราะแรงกดดันจากกลุ่มต่อต้านไขมันอิ่มตัว ทั้งที่รสชาติเปลี่ยนและสุขภาพก็ไม่ได้ดีขึ้น
ปี 1980s-1990s เกิดสิ่งที่เฮียอยากเรียกว่า “การปฏิวัติแบบเนียน” คือผู้คนเริ่มเชื่อว่าอาหารแปรรูปคือความก้าวหน้า และอาหารธรรมชาตินั้นล้าหลัง วงการโภชนาการยังคงถูกขับเคลื่อนด้วยความเชื่อว่าคาร์บคือของดี ไขมันคือผู้ร้าย และโปรตีนต้องมาจากพืช บริษัทใหญ่ๆ อย่าง Nestlé, PepsiCo, และ Unilever เริ่มเข้าซื้อแบรนด์อาหารสุขภาพ พร้อมผลิตเวย์เทียม โปรตีนพืช และอาหารเสริมแทนอาหารจริง พร้อมแนวคิด “Meal Replacement” ที่เน้นขายแทนกิน เขาไม่ได้แค่นำเสนอสินค้า แต่พยายามกำหนดแนวคิดเรื่อง “อาหารเพื่อสุขภาพ” แบบที่คนทั่วไปไม่ต้องคิดเอง ขอแค่เชื่อฉลาก กับดูโลโก้รูปหัวใจสีเขียวก็พอ
ก่อนจะเข้าสู่ศตวรรษใหม่ในปี 2000 โลกก็เริ่มเห็นวี่แววของสิ่งที่เรียกว่า “อาหารแห่งอนาคต” อีกครั้ง ไม่ใช่เพราะเทคโนโลยีใหม่อย่างเดียว แต่เพราะระบบอาหารเดิมถูกบิดเบือนจนธรรมชาติเสียศูนย์ อาหารจริงถูกตีตราว่าอันตราย ส่วนอาหารสังเคราะห์ถูกสร้างเรื่องเล่าว่า "สะอาดกว่า ปลอดภัยกว่า และเป็นคำตอบของโลกอนาคต" ซึ่งในมุมของเฮีย มันคือการสืบทอดวิธีคิดแบบเดียวกับสมัยสงคราม คือการบังคับให้กินของที่ผลิตได้มาก ราคาถูก เก็บได้นาน โดยไม่สนว่าร่างกายต้องการหรือไม่ และทั้งหมดก็กลับมาที่จุดเดิม — การออกแบบอาหารให้เหมาะกับระบบ มากกว่าจะออกแบบระบบให้เหมาะกับร่างกายมนุษย์
นี่แหละเฮียถึงอยากเล่าซีรีส์ “อาหารอนาคต” เพราะในความจริงมันไม่ใช่อนาคตอะไรเลย แต่มันคืออดีตที่ถูกเล่าใหม่ด้วยคำพูดที่ฟังดูเท่ แต่ซ่อนไว้ด้วยตรวนของการควบคุมสิทธิในการกินของมนุษย์ เอาของปลอมมาสวมรอยธรรมชาติ แล้วทำให้เรารู้สึกผิดถ้าจะกินไขมันสัตว์ กินเนื้อ กินไข่ หรือไม่กินอาหารเช้าที่เต็มไปด้วยน้ำตาล เฮียว่า ถ้าไม่เล่าเรื่องพวกนี้ให้คนรู้ทัน ก็เหมือนปล่อยให้ลูกหลานกินอาหารที่ไม่มีใครรู้ว่า “ใครเป็นคนเขียนสูตรให้พวกเขากิน”
ดังนั้น ถ้าเราจะพูดถึง “อาหารแห่งอนาคต” เฮียว่า เราต้องกล้ากลับไปถามว่า อนาคตที่ว่านั่น ใครกันเป็นคนออกแบบ? แล้วเราอยู่ตรงไหนของโต๊ะ?
#pirateketo #กูต้องรู้มั๊ย #ม้วนหางสิลูก #siamstr