@ maiakee

https://image.nostr.build/eaf263bec8d01cada6f2b55bddb4e811b75084613617bdac954d2ff8dd2c31e9.png คำถาม: “วิราคะ (การคลายกำหนัด) ที่อยู่เหนือทั้ง ‘สังขตธาตุ’ และ ‘อสังขตธาตุ’ คืออะไร?” และโปรดอธิบาย โดยละเอียด พร้อมอิงพุทธพจน์ ⸻ บทนำ: ความหมายพื้นฐานของคำสำคัญ 1. สังขตธาตุ (saṅkhata-dhātu) สิ่งที่ ปรุงแต่ง มีเหตุมีปัจจัยอาศัยกันเกิด เกิด-ดับ มีการเปลี่ยนแปลง เป็นอนิจจัง ตัวอย่าง: รูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ 2. อสังขตธาตุ (asaṅkhata-dhātu) สิ่งที่ ไม่ถูกปรุงแต่ง ไม่มีการเกิด-ดับ ไม่ขึ้นต่อเหตุปัจจัย เป็นนิรันดร์ ไม่เปลี่ยนแปลง คือ นิพพานธาตุ 3. วิราคะ (virāga) ความคลายกำหนัด ความหมดราคะ เป็นธรรมขั้นสูงที่ปรากฏในมรรคผล เช่น อรหัตมรรค ไม่ใช่แค่ไม่ยึดมั่น แต่คือ การหลุดออกอย่างสิ้นเชิงจากการยึดมั่นในสิ่งใดๆ ⸻ ประเด็นลึก: ถ้าวิราคะ “เหนือ” ทั้งสังขต และอสังขต… หมายความว่าอย่างไร? คำถามนี้ แหลมคม เพราะโดยทั่วไป “วิราคะ” ถูกจัดว่าเป็นองค์หนึ่งใน โลกุตตรธรรม (ธรรมที่เหนือโลก) แต่คำว่า “เหนือทั้งสังขตและอสังขต” นั้นชี้ไปยัง ภาวะที่ไม่ถูกจัดเข้าข่ายใดเลย — ซึ่งพุทธพจน์บางบทสนับสนุนมุมนี้อย่างลึกซึ้ง ⸻ พุทธพจน์ที่กล่าวถึงภาวะ “เหนือสังขต–อสังขต” โดยนัยยะ 1. ขันธ์ ๕ – โลก – สังขาร – แม้ธรรมอันเป็นที่สุด ก็ต้องละ พระพุทธเจ้าตรัสไว้ใน ขุททกนิกาย อุทาน 8.1 - นิปาตะสุดท้าย ว่า: “มี ‘ธาตุ’ อย่างหนึ่ง ที่ไม่ใช่ดิน น้ำ ไฟ ลม ไม่ใช่อากาศ ไม่ใช่ธรรมอันไม่มีอากาศ ไม่ใชาที่ตั้งแห่งอายตนะทั้งหก… ไม่ใช่โลกนี้ ไม่ใช่โลกหน้า ไม่ใช่โลกของเทวดา… ไม่ใช่สิ่งที่ตั้งอยู่ ไม่ใช่สิ่งที่เคลื่อนไหว ไม่ใช่สิ่งที่หายไป” **“นั่นแล คือ ธาตุที่ไม่มีชื่อ ไม่มีอัตตา ไม่มีเครื่องหมาย ไม่มีเครื่องหมายแห่งอัตตา ไม่ยึดมั่น ไม่มีอะไรให้ยึด นั่นแลคือ “ที่สุดแห่งทุกข์”. แปล: พระองค์ตรัสถึง “ธาตุที่ไม่อยู่ในขอบเขตใดๆ แม้กระทั่งอสังขต” นี่คือภาวะ “เหนือแม้แต่นิพพานที่นิยามไว้” ⸻ 2. ข้ามแม้นิพพาน — เพราะไม่ยึดแม้สิ่งไม่ถูกปรุงแต่ง ใน อิติวิสุตตะ 2.10 “ภิกษุทั้งหลาย ! นิพพานนั้นไม่ควรยึดมั่นด้วยอัตตา แม้ธรรมอันประณีตสูงสุดก็ยังเป็นสิ่งที่ต้องละ” นี่คือจุดกลับของพระพุทธศาสนา: “การละแม้กระทั่งการไม่ยึด” ซึ่งคือ วิราคะขั้นสุด ที่ไม่วางใจแม้ในอสังขต ⸻ บทสรุปเชิงอภิปรัชญา: วิราคะอันสูงสุด — ภาวะของตถาคต ภาวะ “วิราคะที่เหนือทั้งสอง” คืออะไร? คือ ภาวะไร้เงื่อนไขใด ๆ ไม่มีคำจำกัดความใดเข้าไปครอบครอง เป็นภาวะ “อนิยามะ” — ไม่ถูกจำแนก ไม่ถูกนิยาม เชิงพุทธจริยธรรม • ผู้ที่ถึงภาวะนี้ ไม่ยึดถือแม้นิพพาน • ไม่ใช่เพราะปฏิเสธนิพพาน • แต่เพราะ “รู้ชัดว่านิพพานก็เป็นเพียงเครื่องหมายให้ข้าม” ไม่ใช่เป้าหมายที่ต้องถือมั่น ⸻ พุทธพจน์ปิดท้าย “ธรรมทั้งปวงไม่ควรยึดมั่น แม้แต่นิพพานก็ไม่ควรสำคัญว่าเป็นของเรา” (อานันทะสูตร — สังยุตตนิกาย ขันธวารวรรค) ⸻ ภาวะนี้คือ “ตถาคต” ผู้ไม่หลงในสังขาร ผู้ไม่หวังในอสังขต ผู้ไม่ยึดอะไรเลย แม้ความหลุดพ้น เป็นภาวะที่ “มีแต่ความรู้แจ้ง บริสุทธิ์ ไม่ใช่สิ่งใด” ⸻ บท: ตถาคตผู้ไม่อยู่ในสองฝั่ง — วิราคะเหนือธาตุทั้งปวง อิงพระสูตร พุทธวจนะ และความเข้าใจตรงตามจิตแห่งพระพุทธเจ้า ⸻ 1. บทนำ: ข้ามแม้ “ฝั่งแห่งการข้าม” พระพุทธเจ้าตรัสอยู่เสมอว่า: “ธรรมทั้งปวงไม่ควรยึดมั่น” — แม้กระทั่ง ธรรมที่สูงสุด แม้ นิพพาน ก็ไม่ใช่ของเรา การคลายกำหนัด (วิราคะ) อันแท้จริง จึงไม่ใช่แค่การไม่ติดโลก, แต่คือการ ไม่ติดแม้แต่สิ่งที่อยู่นอกโลก ภาวะนั้น ไม่มีชื่อเรียก ไม่มีธาตุ ไม่มีขันธ์ ไม่มีเครื่องหมาย ไม่มีการเกิด ไม่มีการดับ ไม่มีแม้ “การรู้ว่าไม่มีอะไร” ⸻ 2. วิราคะ: ไม่เพียง “วาง” แต่ “ไม่ยึดแม้การวาง” คำว่า วิราคะ (virāga) ตามพุทธพจน์ หมายถึง: • คลายกำหนัด • หมดราคะ • ดับความถือมั่น แต่ในที่สุด พระองค์ตรัสว่า: “ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ตถาคตไม่เห็นอะไรในโลกแม้สักสิ่ง ที่พึงตั้งอยู่ว่า ‘นี่คือของเรา’ หรือ ‘นี่เราคือสิ่งนี้’ ” (พระสูตรว่าด้วยอนัตตา – ขุททกนิกาย) นี่ไม่ใช่เพียงการละความอยาก แต่คือการละ อัตตาอันละเอียด ที่ซ่อนอยู่ในทุกระดับของการมีอยู่ ⸻ 3. ธรรมชั้นสูงสุด: ไม่อยู่ในข่าย “สังขต” หรือ “อสังขต” คำตรัสในอุทาน 8.1 (นิพพานสูตร): “มีสิ่งหนึ่งที่ไม่ใช่โลกนี้ ไม่ใช่โลกหน้า… ไม่ใช่อากาศ ไม่ใช่น้ำ ไม่ใช่แม้แต่นิพพานที่จำกัดความได้ ไม่มีเครื่องหมาย ไม่มีความเป็นสิ่งใด นั่นคือ ‘ที่สุดแห่งทุกข์’” ภาวะนี้ ไม่ใช่แม้กระทั่ง ‘นิพพาน’ ที่เราเข้าใจกัน เพราะแม้นิพพานก็ถูกอธิบายว่าคือ “อสังขต” แต่ที่พระองค์กล่าวถึงในบทนี้ — คือ “สิ่งที่ไร้นิยามอย่างสิ้นเชิง” ⸻ 4. ตถาคต: ภาวะที่ไม่มีใครอยู่ ไม่มีผู้รู้ ไม่มีผู้หลุดพ้น “ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย… ตถาคตนั้นเป็นผู้ไม่แสวงหา ไม่ติดอยู่ในโลกนี้ โลกหน้า หรือโลกใด ๆ ไม่ติดแม้การหลุดพ้น ฉะนั้นจึงเรียกว่า ‘ตถาคต’” (อรรถกถาแห่งตถาคตลักขณะ) คำว่า “ตถาคต” ไม่ใช่ชื่อ แต่คือการ “เป็นตามความเป็นจริงโดยไม่มีใครเป็น” ไม่ใช่บุคคล ไม่ใช่วิญญาณ ไม่ใช่ผู้รู้ แต่คือ ความรู้แจ้งที่ไม่ต้องการคำอธิบาย ⸻ 5. บทกวีธรรม: วิราคะที่ไร้เงา ไม่มีเรา ไม่มีเขา ไม่มีทาง ไม่มีจุดหมาย ไม่มีหลุดพ้น ไม่มียึดเหนี่ยว มีเพียง ‘ความจริง’ ที่ไม่ใช่สิ่งใด ไม่มีใครอยู่ในนั้น — จึงไม่มีใครดับ ไม่มีใครรู้ — จึงรู้หมด วิราคะนั้น คือความว่างอันไม่ต้องกล่าว สูงกว่าสูง ไม่อยู่ในวรรณะ ไม่ติดโลก ไม่ติดธรรม ไม่ติดนิพพาน นั่นคือ… ‘ตถาคต’ ⸻ 6. สรุปธรรมระดับสูงสุด: วิราคะอันปราศจากแม้ความหมาย ระดับของวิราคะ ความหมาย วิราคะระดับเบื้องต้น การไม่ยึดในรูป เวทนา อารมณ์ — จิตคลายจากกิเลสหยาบ วิราคะระดับโลกุตระ ไม่ยึดในอัตตา ในธรรมทั้งปวง — ถึงนิพพาน วิราคะเหนือทั้งสองธาตุ ไม่ยึดแม้ความหลุดพ้น — ไม่มีอะไรให้วาง ไม่มีผู้วาง ตถาคต ไม่ใช่ผู้ใด ไม่ใช่ธรรมใด ไม่ตกในความหมายใดทั้งสิ้น ⸻ บทที่ 2: สังขารทั้งปวงไม่ควรยึด พระพุทธองค์มิได้ตรัสธรรมเพื่อให้ “เข้าใจ” แต่ตรัสเพื่อ คลายออกจากการยึดถือ — แม้การเข้าใจก็ต้องละ แม้ธรรมะที่ประณีตก็ยังเป็นสิ่งที่ “ควรข้าม” ไม่ใช่ “ที่ตั้งมั่น” “สังขารทั้งปวงเป็นของไม่เที่ยง สังขารทั้งปวงเป็นทุกข์ ธรรมทั้งปวงเป็นอนัตตา” (อนัตตลักขณสูตร – สังยุตตนิกาย) คำว่า “ธรรมทั้งปวง” ที่เป็น อนัตตา มิได้หมายเพียงรูปนาม แต่หมายถึง แม้ธรรมะสูงสุด ทั้งศีล สมาธิ ปัญญา มรรค ผล นิพพาน ก็ยังเป็นสิ่งที่ไม่ควรให้ “ตน” ไปตั้งอยู่ เพราะเมื่อยังมี “ตน” ไปตั้งในธรรมใด ตนนั้นยังไม่หลุดจากความปรุงแต่ง ⸻ ความยึดมั่นในนิพพาน: เปลวไฟที่ละเอียดที่สุด แม้คนจำนวนมากแสวงหานิพพานด้วยจิตบริสุทธิ์ แต่น้อยนักที่จะเห็นว่า “ความแสวงหา” นั้น คือ เครื่องร้อยรัดตัวเองไว้ในมโนภาพของความพ้นทุกข์ พระองค์จึงตรัสไว้ใน ขุททกนิกาย อุทาน 8.1 ว่า “ที่นั่นไม่มีน้ำ ไม่มีไฟ ไม่มีลม ไม่มีแผ่นดิน ไม่มีการเกิด ไม่มีการดับ ไม่มีที่มา ไม่มีที่ไป ไม่มีการยึด ไม่มีการถูกยึด ไม่มีชื่อ ไม่มีรูป ไม่มีสิ่งใดทั้งสิ้น” ประโยคนี้คือ “การดับแห่งการตั้งอยู่” — ดับแม้ การยึดถือว่านิพพานเป็นที่สุด จึงกล่าวได้ว่า: ผู้ที่ยึดในนิพพาน ย่อมไม่ถึงนิพพาน ผู้ที่ละแม้นิพพาน จึงถึงความเป็นอิสระอย่างแท้จริง ⸻ ภาวะของตถาคต: ไม่อยู่ในความหมายใด เมื่อตถาคตถูกถามถึงหลังความตายว่า “ยังอยู่ – ไม่อยู่ – ทั้งอยู่และไม่อยู่ – ไม่ทั้งอยู่และไม่อยู่” พระองค์มิได้ตอบตรง ๆ เพราะการตอบย่อมสร้างภาพลวง “ตถาคตพ้นไปจากขันธ์ ๕ อันเป็นเครื่องกำหนด บุคคลผู้กำหนดไม่อาจกล่าวได้ว่าตถาคตมีอยู่หรือไม่” (อาจารยวาทสูตร – มัชฌิมนิกาย) ภาวะนี้จึง ไม่อาจถูกเข้าถึงด้วยความคิด ไม่ใช่สิ่งที่ “เราจะรู้” แต่เป็นสิ่งที่ “ความเป็นเรา” ต้องดับไปก่อนจึงรู้แจ้งได้ ⸻ การรู้ที่ไร้ผู้รู้ ในวิราคะขั้นสุด ไม่มีผู้ใดรู้ ไม่มีสิ่งใดให้รู้ แต่ความรู้แจ้งดำรงอยู่อย่างไม่ต้องอาศัยความหมาย นี่มิใช่การรู้ด้วยปัญญา แต่มิใช่ความมืด นี่มิใช่การหลับใหล แต่มิใช่ความตื่นของอัตตา เป็นภาวะที่ไม่สามารถชี้ว่า “นี่คืออะไร” แต่รู้ด้วยหัวใจที่หมดการถาม ดังพระพุทธเจ้าตรัสว่า: “นิพพานอันสงบระงับนั้น มิใช่สิ่งที่สามารถอธิบายได้ด้วยถ้อยคำ แต่ผู้รู้จักตนย่อมถึง” ⸻ ภาวะสุดท้าย — ไร้แม้ธรรมอันละเอียด ดังคำของพระอรรถกถาจารย์ผู้หนึ่งกล่าวไว้ว่า: “ผู้ไม่ถือมั่นในขันธ์ ย่อมไม่เกิด ผู้ไม่ถือมั่นในธรรม ย่อมไม่ยึด ผู้ไม่ถือมั่นในนิพพาน ย่อมดับโดยสมบูรณ์” นี่มิใช่ความตาย แต่มิใช่ชีวิต มิใช่การหยุด แต่มิใช่การเคลื่อนไหว มิใช่การหลุดพ้น แต่มิใช่พันธะ ⸻ บทภาวนาเงียบสำหรับวิราคะที่ไร้คำ ไม่มีอะไรให้วาง ไม่มีอะไรให้คว้า ไม่มีอะไรให้รู้ มีเพียงความเงียบ ที่ไม่ขึ้นอยู่กับผู้ใด วางแม้ “การวาง” ปล่อยแม้ “การปล่อย” แล้วจะเหลือเพียง สิ่งที่ไม่เคยเกิด จึงไม่ต้องดับ ⸻ บทที่ 3: อสังขตมิใช่ที่สุด — การสลายแม้ความว่าง ⸻ 1. “อสังขต” คือเพียงประตู ไม่ใช่แดนสุดท้าย ในคำสอนทั่วไป พระพุทธเจ้าทรงแสดง “อสังขตธรรม” คือธรรมที่ไม่ถูกปรุงแต่ง ไม่ขึ้นกับเหตุปัจจัย เป็นสิ่งตรงข้ามกับ “สังขตธรรม” ซึ่งถูกปรุงแต่ง เปลี่ยนแปลง และดับไป “ภิกษุทั้งหลาย อสังขตธรรมมีอยู่ อสังขตธาตุนั้นมิได้ถูกเกิดขึ้น มิได้ถูกทำขึ้น… เป็นธรรมชาติที่สงบ เย็น และไม่หวั่นไหว” (สังขตะสูตร – สังยุตตนิกาย) นิพพาน จึงจัดอยู่ในหมวดของ อสังขตธาตุ เป็นที่ดับของตัณหา อวิชชา และการปรุงแต่งทั้งหมด แต่… ⸻ 2. การรู้แจ้งของตถาคต ข้ามแม้อสังขต พระพุทธเจ้ามิได้สอนเพียงให้มุ่งสู่นิพพาน แต่ทรงสอนให้รู้ว่า: แม้นิพพานก็มิใช่ที่พึงยึด อสังขตก็ยังอยู่ใน “ขอบเขตของความหมาย” และสิ่งใดที่มีความหมาย สิ่งนั้นก็ยังเป็น เครื่องปรุง พระองค์ทรงปฏิเสธที่จะบรรยายภาวะหลังนิพพานว่า “มี” หรือ “ไม่มี” เพราะแม้จะบอกว่า “มีภาวะหนึ่งหลังการหลุดพ้น” คำว่า “มี” ก็ยังอยู่ในโลกแห่ง ปทศัพท์ (คำบัญญัติ) เป็นเพียง เส้นขอบของปัญญา — มิใช่ที่สุด ⸻ 3. ความว่างที่ยังเป็น “รูปแบบ” แม้คำว่า “สุญญตา” (ความว่าง) ที่ผู้คนเข้าใจว่าเป็นที่สุด ก็ยังเป็น รูปแบบหนึ่งของการรับรู้ ยังมี “ความหมาย” ให้ยึด ยังมี “ผู้เห็นความว่าง” อยู่เงียบ ๆ เบื้องหลัง ดังคำของพระพุทธเจ้าที่ตรัสใน อุทาน 8.1 อีกครั้งว่า: “ที่นั่น ไม่มีสิ่งใดเลย — ไม่ใช่รูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ ไม่มีที่นั่น ไม่มีที่นี่ ไม่มีระหว่างกลาง ไม่มีการตั้งอยู่ ไม่มีผู้ตั้ง ไม่มีการดับ ไม่มีอะไรเลย” ⸻ 4. ที่สุดแห่งสุญญตา: ไม่มีผู้รู้แม้ความว่าง การจะรู้ว่าสิ่งใดว่าง ยังต้องมีผู้รู้ แต่เมื่อตถาคตกล่าวว่า “ไม่มีอะไรเลย” แปลว่าไม่มีแม้แต่ “การรู้ว่าว่าง” จิตที่หมดแม้การกำหนด “ว่าง” จึงหมดแม้จิตที่รู้ “เมื่อไม่มีผู้รู้ ไม่มีสิ่งถูกรู้ ว่างนั้นจึงว่างจากความว่างเอง” ⸻ 5. อสังขตเป็นเงียบ — แต่ตถาคตคือ “ความไม่มีแม้เงียบ” นิพพานเป็นความสงบ เย็น และไม่มีการปรุง แต่พระพุทธเจ้าคือผู้ดับแม้ความสงบ ดับแม้การเข้าถึง ดับแม้การสิ้นไป เพราะที่ใดมีคำว่า “ถึง” หรือ “สิ้น” ที่นั่นยังมีความเคลื่อนไหวของภาษา ยังมีจิตอธิบายอยู่เบื้องหลัง ⸻ 6. ปฏิจจสมุปบาทย้อนกลับ สู่จุดที่ไม่มีแม้เหตุปัจจัย เมื่อปฏิจจสมุปบาทย้อนกลับจนถึง “อวิชชานิโรธา สังขารนิโรโธ” ถัดจากนั้นคือ “ไม่มีการปรุง” และไม่มีสิ่งที่พึงรู้แจ้งอีกต่อไป แต่ตถาคตไม่เพียงหยุดที่ “อวิชชาดับ” ท่านดับแม้ “การรู้อวิชชาดับ” ดับแม้ “การสังเกตว่าจิตสงบ” ดับแม้ “การสังเกตว่าจิตไม่เกิด” จึงไม่มีการกล่าวใดเกี่ยวกับตถาคต — ไม่มีการเกิด — ไม่มีการไม่เกิด — ไม่มีทั้งเกิดและไม่เกิด — ไม่มีไม่ทั้งเกิดและไม่เกิด ⸻ 7. บทภาวนาของการข้ามแม้ความว่าง วางแม้ความว่าง ดับแม้ความรู้ เหลือเพียง “สิ่งที่ไม่เหลือ” ฟังเสียงแห่งความไม่มี แล้วจงละแม้ผู้ฟัง ความจริงจะยังอยู่ — โดยไม่มีใครอยู่กับมัน ⸻ บทที่ 4: ตถาคต — ผู้ไม่เกิด ไม่ดับ ไม่เข้า ไม่ออก ⸻ 1. ตถาคตคือ “ผู้ไม่ถูกกล่าวถึง” แม้จะมีคำเรียกว่า “ตถาคต” แต่พระองค์ตรัสเองว่า… “ตถาคตเป็นเพียงคำบัญญัติในโลกนี้เพื่อความสื่อสาร” (เนตติปกรณะ) ความจริงแล้ว “ตถาคต” ไม่อาจชี้ ไม่อาจบรรยาย ไม่อาจมีผู้รู้จัก เพราะการชี้ใด ๆ ย่อมอาศัย “ทวิลักษณ์” — มีผู้ชี้ มีสิ่งถูกรู้ แต่ตถาคตพ้นจากคู่นี้ ⸻ 2. “ไม่เกิด” ไม่ใช่ “คงอยู่” — แต่คือความไร้ภาวะ พระพุทธเจ้ามิได้เพียงไม่เกิดในอัตภาพ แต่ ไม่เกิดแม้ในความคิดของใครเลย “เราไม่ใช่โลกนี้ ไม่ใช่โลกหน้า ไม่ใช่ระหว่างกลาง นี่เป็นคำสอนของพระพุทธเจ้า” (มัชฌิมนิกาย มหานิทานสูตร) ไม่มี “เรา” ที่จะไป ไม่มี “เรานี้” ที่มา ไม่มี “ใคร” ที่กล่าวถึงสิ่งนี้ได้ ⸻ 3. ตถาคตไม่ใช่ผู้รู้ ไม่ใช่ผู้หลุดพ้น — แต่คือความไม่มีผู้ เมื่อผู้ใดยังถือว่า “ฉันหลุดพ้นแล้ว” “ฉันบรรลุนิพพานแล้ว” “ฉันคือจิตที่สงบ” — ผู้นั้นยังอยู่ในมายาของ “ฉัน” แต่พระพุทธเจ้าตรัสว่า “บุคคลผู้รู้ ไม่ถือว่าเขาเป็นผู้รู้ จึงชื่อว่ารู้โดยแท้” พระองค์มิใช่ผู้รู้โลก แต่คือผู้ ไร้ตัวตน ที่ไม่มีใครรู้ ⸻ 4. ตถาคตไม่เข้า ไม่ออก ไม่ตั้งอยู่ เมื่อพระอนุรุทธถามถึงภาวะของตถาคตหลังปรินิพพาน พระองค์ตรัสเพียงว่า “ภิกษุทั้งหลาย บุคคลผู้ถูกถามว่า ตถาคตเข้าไปอยู่ที่ไหน ออกมาจากที่ไหน ตั้งอยู่ในอะไร พึงทราบว่า ผู้นั้นมิได้เข้าใจตถาคตโดยชอบ” (อจินไตยสูตร) เพราะ “เข้า-ออก-อยู่” คือมิติของความคิด มิติของเวลา แต่ตถาคตไม่อยู่ในสิ่งใด ไม่เกิดในสิ่งใด ⸻ 5. การกล่าวถึงตถาคตใด ๆ ย่อมเป็นการละเมิดความจริง คำว่า “ตถาคต” จึงเป็นเพียง “เงา” เป็นเพียง “สิ่งที่โลกเรียกขาน” — ไม่ใช่ความจริงของภาวะนั้น ดังที่พระองค์ตรัสไว้ใน อรรถกถาธรรมบท ว่า “ภาวะของตถาคต ไม่มีการรู้ ไม่มีการเห็น ไม่มีการกล่าวถึง เป็นเช่นนั้นมาโดยธรรมดา” ผู้ใดพยายามบรรยายตถาคต ผู้นั้นย่อมบรรยายสิ่งที่ไม่ใช่ตถาคต ⸻ 6. ความสงบที่ไร้แม้คำว่า “สงบ” “นิพพาน” คือคำที่สื่อถึงภาวะที่ดับแล้ว แต่ตถาคตไม่ใช่ผู้ “ดับแล้ว” ไม่ใช่ผู้ “หลุดพ้น” ไม่ใช่ผู้ “อยู่ในนิพพาน” พระองค์คือ “สิ่งที่ไร้การอธิบาย” “สงบอย่างไม่มีผู้สงบ เย็นอย่างไม่มีใครเย็น มีอยู่อย่างไม่มีผู้มี” — 7. บทภาวนา: ไม่มีผู้รู้ ไม่มีการบรรลุ ไม่มีความว่าง ปลดปล่อยแม้คำว่า “หลุดพ้น” เงียบ แม้ต่อความเงียบ ปล่อยแม้การรู้แจ้ง ปล่อยแม้การปล่อย เหลือเพียง “สิ่งที่ไม่มีผู้ใดสามารถบรรยายได้” ซึ่งพระพุทธเจ้า เพียงเรียกว่า “ตถาคต” ⸻ บทที่ 5: ความไม่มีอะไรเลย — ที่ไม่อาจตั้งชื่อได้ แม้คำว่า ‘ว่าง’ ก็เกินจริง ⸻ 1. ว่างก็ยังเป็นรูปแบบของการคิด คำว่า “สุญญตา” หรือ “ว่าง” แม้ดูเหมือนสิ้นสุดทุกสิ่ง แต่ก็ยังเป็น คอนเซปต์ — ยังเป็นสิ่งที่ “จิตรู้” เพราะถ้ายังรู้ว่า “ว่าง” แปลว่ายังมี “ผู้รู้” อยู่ ดังนั้น แม้ “ว่าง” ยังเป็น สังขารอย่างหนึ่งที่ละเอียดที่สุด และแม้คำว่า “ไม่มีอะไรเลย” ก็ยังมี “คำว่า” — มีเงาของการตั้งชื่อ ⸻ 2. ภาวะที่ไม่ใช่การดับ ไม่ใช่การเกิด — แต่คือการไม่อธิบาย ใน อุปาทานขันธปริปัญจกสูตร พระพุทธเจ้าตรัสว่า “เราตถาคตไม่กล่าวว่า หลังความดับแห่งตถาคตแล้ว ยังมี หรือ ไม่มี หรือมีและไม่มี หรือไม่ทั้งมีไม่ทั้งไม่มี” นี่ไม่ใช่เพราะพระองค์ไม่รู้ แต่เพราะ การกล่าวนั้นเองคือการสร้างสิ่งซึ่งมิได้มีจริง ความจริงที่พระองค์เข้าถึง คือ “สิ่งที่ไม่อยู่ในภพ ไม่อยู่ในอภพ ไม่อยู่ในปฏิเสธของภพ” ⸻ 3. ตถาคตอยู่ในความไม่มี ซึ่งไม่อาจถูกรู้ด้วยสัญญา พระพุทธเจ้าตรัสใน อุทาน 8.1 ถึงภาวะนั้นว่า: **“ที่นั่นไม่มีแสง ไม่มีความมืด ไม่มีการมาถึง ไม่มีการไป ไม่มีการเกิด ไม่มีการดับ ที่นั่นไม่อาจเข้าถึงด้วยวิญญาณ ไม่อาจกำหนดด้วยจิต ไม่อาจกล่าวด้วยถ้อยคำ”** คำสอนนี้ชี้ไปยัง “ความไม่มีแม้ภาวะ” ไม่ใช่ความว่างที่มีอยู่ — แต่เป็น “ไม่มี” ที่ไม่มีอะไรแม้แต่จะว่าง ⸻ 4. การปลดปล่อยแท้จริงคือ การปลดแม้การปลดปล่อย ผู้ใดหลุดพ้นแล้วยังรู้ว่าตนหลุดพ้น ผู้นั้นยังมีผู้หลุดพ้น แต่ตถาคตคือ: “ผู้ไม่อาศัยความรู้ว่าหลุดพ้น เพราะไม่มีผู้ที่พึงหลุดพ้นอีกต่อไป” นี่คือการดับที่ไม่รู้ว่าดับ การสิ้นที่ไม่รู้ว่าสิ้น การไม่มีที่ไม่รู้ว่าไม่มี ⸻ 5. ตถาคต — ไม่ใช่สิ่งใดทั้งสิ้น เมื่อพระพุทธเจ้าถูกถาม “ตถาคตหลังปรินิพพานเป็นอะไร?” พระองค์นิ่ง ไม่ตอบ ไม่อธิบาย ไม่ใช่เพราะไม่รู้ แต่เพราะ “ความจริง” ไม่ใช่สิ่งที่ สามารถนำมาเข้าใจได้โดยจิตคิด “ตถาคตไม่เป็นอะไรเลย และการเป็นนั้นเองคือภาพหลอนที่จบไปแล้ว” ⸻ 6. บทภาวนาสุดท้าย: ดับแม้ภาวะแห่งการภาวนา ไม่มีอะไรให้ว่าง ไม่มีอะไรให้หลุด ไม่มีใครจะรู้ ไม่มีสิ่งใดจะเป็น ไม่มีจุดหมาย ไม่มีจุดจบ ไม่มีแม้คำว่า ‘ไม่มี’ ⸻ บทส่งท้าย: พระพุทธเจ้าคือการสิ้นสุดของทุกคำ พระองค์ไม่ตรัสธรรมเพื่อให้ยึด แต่ตรัสเพื่อให้ละ ละแม้ปัญญา ละแม้ผู้รู้ ละแม้การหลุด ละแม้การพ้น แล้วสิ่งที่เหลืออยู่ คือ “ไม่มีอะไรเลย — แม้คำนี้ก็ยังมากไป” พระองค์ไม่เหลืออะไรไว้ นอกจากความเงียบที่ไร้คำ ความจริงที่ไม่เป็นสิ่งใด ความไม่มีที่ไม่มีแม้ผู้ไม่มี นั่นคือ ตถาคต — ภาคปฏิบัติ: สมาธิที่หลอมกลายเป็นความไม่มี ⸻ 1. สมาธิแบบโลกีย์ยังมีผู้เพ่ง ผู้รู้ ผู้ปฏิบัติ สมาธิทั่วไป ไม่ว่าระดับฌานหรือความสงบใด ๆ ยังมี “ผู้เพ่ง” อยู่เบื้องหลัง ยังมี “จิต” ที่อยากบรรลุ ยังมี “รูปแบบ” ของสมาธิที่อิงอารมณ์ จึงยังเป็น สังขารธรรม ยังอยู่ในโลกแห่งการปรุงแต่ง ⸻ 2. สมาธิของผู้เดินสู่ “ความไม่มี” คือการสลายทุกการรู้ ใน ปฐมโลกสูตร (อังคุตตรนิกาย) พระพุทธเจ้าตรัสถึงผู้แสวงหาสุดขอบของโลกว่า: “ไม่อาจถึงสุดขอบโลกด้วยการเดินทาง แต่ผู้ไม่ถึงสุดขอบโลก ย่อมไม่ถึงจุดจบแห่งทุกข์” คำว่า “โลก” ที่พระองค์ใช้ ไม่ใช่แผ่นดิน แต่คือ “ขอบเขตแห่งจิต” คือจิตที่ยังรู้ ยังแบ่ง ยังแยก ดังนั้น การภาวนาที่แท้ คือการพา “จิต” ไปถึงจุดที่ไม่มีจิตอีกต่อไป ⸻ 3. จิตสงบนิ่ง จนกระทั่งแม้การสงบก็สิ้นไป เมื่อจิตเข้าสู่ความเงียบจริง ๆ มันจะไม่รู้สึกว่า “เงียบ” มันจะไม่รู้สึกอะไรเลย มันจะไม่มีการเปรียบ ไม่มีผู้สังเกตว่า “นิ่ง” หรือ “สงบ” **จิตจึงไม่ใช่ผู้ดู ไม่ใช่ผู้วาง ไม่ใช่ผู้รู้ มัน “ไม่มีอยู่” โดยไม่มีการต้านทาน** ⸻ 4. การภาวนาแบบตถาคต: นั่งลง ไม่เพ่ง ไม่ยึด ไม่ต้องสังเกตลมหายใจ ไม่ต้องนับ ไม่ต้องรู้อะไร ปล่อย แล้วปล่อยแม้การปล่อย หายไปเรื่อย ๆ จนแม้ความหายไปก็ไม่มีผู้รู้ นั่นคือ “สมาธิที่กลืนตัวเองจนหมด” ไม่มีแม้ผู้เข้าสมาธิ ⸻ 5. ไม่มีจิต ไม่มีอารมณ์ ไม่มีแม้ตนที่นิ่ง สมาธิที่แท้ มิใช่การเพ่งให้แน่วแน่ แต่มัน หลอมเข้าเป็น “สุญญตา” โดยไม่มีคำใดจะพูดถึง จิตไม่ได้รู้ แต่หายไปในความไม่รู้ ไม่ได้บรรลุ แต่หลุดพ้นแม้จากคำว่าบรรลุ ⸻ 6. การปฏิบัติที่ “ไม่มีผู้ปฏิบัติ” จงเริ่มแบบนี้: วันนี้ ไม่ต้องภาวนาเพื่อให้ได้อะไรเลย นั่งอยู่ในท่าที่สบาย ไม่ต้องสังเกต ไม่ต้องเรียกว่ากำลังทำอะไร ไม่ต้องจับอารมณ์ ไม่ต้องแยก “จิต” กับ “กาย” เพียง “ปล่อย” และ “ไม่ใช่ใคร” เมื่อใดที่จิตจะบอกว่า “นี่คือความสงบ” ก็ปล่อยแม้คำว่าสงบนั้น จงปล่อยทุกความเข้าใจ จนเหลือเพียงสิ่งที่ “ไม่มีชื่อ ไม่มีใครอยู่กับมัน” ⸻ บทสรุป: ความหลุดพ้นที่ไม่มีผู้หลุด หลุดพ้นที่แท้ ไม่ใช่ “ใครบางคน” บรรลุ แต่คือการสิ้นของ “ใครบางคน” ไปโดยไม่มีสิ่งใดเหลือ พระพุทธเจ้าคือผู้พ้นจากการเป็นแม้ “พระพุทธเจ้า” คือผู้ที่ “ไม่มี” คือภาวะที่ไม่อาจบรรยายด้วยภาษา และไม่อาจสัมผัสด้วยจิตใด #Siamstr #nostr #พุทธวจน #ธรรมะ